Het begon met de stomme film..
Sinds het publiek op de kermis van La Ciotat gillend wegrende omdat ze dachten dat de trein in de eerste film van de gebroeders Lumière werkelijk op hen afkwam, is er veel gebeurd. Sinds 1895 is de film namelijk niet meer weg te denken. Als entertainment, culturele uiting, propagandamiddel, journalistiek medium of document: met de film kun je alle kanten op.
De allereerste films in Leeuwarden werden vertoond in de bioscooptent van Christiaan Slieker. De Leeuwarder was de eerste Nederlandse bioscoopexploitant en reisde met zijn ‘Grand Théâtre Edison’ van stad tot stad en van kermis naar kermis. Slieker bracht het filmpubliek in vervoering met ingekleurde filmpjes uit de studio’s van Thomas Edison: caféruzies, bokswedstrijden, danseressen in petticoats en jarretels. Later vertoonde hij films van Nederlandse makelij zoals ‘De Gestoorde Hengelaar’, de eerste Nederlandse speelfilm, en liet hij op de Leeuwarder kermis van 1899 de film ‘Het uitgaan der Dominicus-Kerk in de Speelmanstraat’ zien. Het duurde nog tot 1910 voor Leeuwarden een echte bioscoop kreeg; de Bonifatius Kerk aan de Nieuwestad werd verbouwd tot de Friso, een bioscoop annex theater en de kerkbandjes werden ingeruild voor bioscoopstoelen.
In een artikel in de Friesche Courant over een zondagavond in de bioscoop viel te lezen: ‘Bij rissen komen ze binnen, de jongelingen en maagden, moe van het flaneeren langs de straten en singels om, voor de meisjes de ‘diensten’ weer opzoeken, zich een uurtje te vermaken in de bioscoop. De tweede rang klapstoelen is overvol. Rrrt klinkt het electrisch schelletje, de kokette lampjes aan de pilaren gaan uit en vanuit de hoogen flitst de lichtbundel door de zaal en brengt ons eensklaps de beelden.’
Naast film werd er in het begin veel variété op het podium gebracht. Films waren in 1910 nog niet erg lang en waren vaak ‘opvulnummertjes’ tussen de variété acts. Het bioscoopprogramma bestond in die tijd vaak uit twee hoofdfilms met in de pauze een jongleur, goochelaar of andere act. In 1929, met de intrede van de geluidsfilm, werd de Friso bioscoop tijdelijk gesloten om na een grondige verbouwing in 1930 weer open te gaan als Tivoli Theater. Door de jaren heen is het theater een aantal keren gerenoveerd en in 1994 werd het gehele theater compleet vernieuwd. Tegenwoordig is Tivoli een moderne bioscoop met ruime zalen, Dolby digitaal geluid en grote schermen waarop de nieuwste films worden vertoond. Daarnaast is er in Leeuwarden de Cinema bioscoop waarvan de geschiedenis teruggaat tot 1925. In de jaar werden de Leeuwarden Bioscoop en de Palace geopend. De Leeuwarder bioscoop werd eind jaren zeventig verbouwd tot de Club bioscoop waarin vijf knusse zaaltjes waren gevestigd. De Palace bioscoop werd in diezelfde tijd opgedeeld in twee zalen waarvan de tweede zaal de naam kreeg van Studio Friesland. Na de verbouwing van Tivoli in 1994 werd Palace/Studio Friesland definitief gesloten. In het jaar 2000 werd de Club bioscoop omgetoverd tot de huidige Cinema bioscoop.
Bezoek aan bioscoop nog steeds een leuk uitje
Jos Osinga, de huidige bioscoop-directeur, kent de historie van de Leeuwarder bioscopen als geen ander. Ze komt uit het wereldje. Samen met haar man Marten runde zij in Heerenveen een schouwburg en bioscoop maar toen deze plaats moesten maken voor een nieuw gemeentehuis, werd de focus gelegd op de Friese hoofdstad.
In Leeuwarden werden de 474 aandelen gekocht van het Leeuwarder bioscoopbedrijf. Dat stond in 1987 onder leiding van Frits Weijschedé die in dienst was van de Friso stichting. Het bedrijf had drie locaties, goed voor 10 zalen. Op de Wirdumerdijk zaten Cinema en Studio, op de Nieuwestad had je Tivoli en niet te vergeten: de Club bioscopen. Daar werden ook seksfilms vertoond, in die tijd heel speciaal omdat er op televisie nagenoeg geen bloot te zien was. ‘Het publiek kwam vooral ’s nachts’, weet Jos Osinga. ‘Na 24.00 uur, als het donker was. Dan schuifelden ze stiekem naar binnen.’ Het was de tijd van de bekende Tiroler-films, maar ook van de topper ‘Fiona, een heet blondje’. Een film die maandenlang geprogrammeerd stond.
De tijd van de seksfilms in de Leeuwarder bioscopen is voorbij. Niet alleen op televisie, maar ook op internet kun je te kust en te keur. ‘Daarvoor hoef je niet meer naar de bioscoop’, zegt Jos Osinga. ‘Maar ons aanbod is nog steeds aantrekkelijk hoor’, lacht ze. ‘We hebben nu twee locaties, Tivoli en Cinema. Beide op de Nieuwestad gevestigd en goed voor negen zalen waar soms 21 films op een dag vertoond worden. Ook omdat bepaalde films, zoals kinderfilms, vaak in verschillende versies te zien zijn. Bijvoorbeeld in 2D en 3D.’
‘We hebben echt van alles in huis. Denk aan horror, actie, science fiction, superheldenfilms, thrillers, familiefilms, comedy’s, romantiek en natuurlijk blockbusters. Zo noemen we films met grote sterren waarvan critici verwachten dat ze een kassucces gaan worden. Je kunt je bij ons verliezen in romantiek, spanning opzoeken of onbekommerd lachen. Wat je maar wil.’ Zelf heeft Osinga niet veel met keiharde actiefilms of horror. ‘Al dat geweld en die afgehakte armen, dat hoeft voor mij niet. Bij mij staat nog steeds ‘The Shawshank Redemption’ op nummer één: een film over het leven in een Amerikaanse gevangenis met in de hoofdrol Tim Robbins en Morgan Freeman. Maar we stemmen ons aanbod natuurlijk niet op mijn persoonlijke smaak af…’
Dat Tivoli en Cinema nog steeds in trek zijn en jaarlijks goed voor zo’n 300.000 bezoekers, verbaast Osinga niet. ‘Nee. Je kunt thuis op de bank hangen en tv kijken, maar die beleving is heel anders. Bij ons ben je echt een avondje uit: je zit in comfortabele stoelen, geniet van een hapje en een drankje terwijl je kijkt naar een van de nieuwste films op een gigantisch groot scherm zonder dat je gestoord wordt door reclame en bent verzekerd van topgeluid.’
Daarnaast zijn er in de Leeuwarder bioscopen speciale evenementen. Ook die trekken veel publiek. Zoals de ‘Friese filmweek’, een ‘Kids Party’ of een ‘Ladies Night’ met een mooie vrouwenfilm en extra ‘toeters en bellen’. Osinga: ‘Wat ook goed aanslaat is de film-dinerbon. Lekker uit eten en daarna heerlijk uitbuiken in de bioscoop.’ Nieuw is het exclusieve aanbod van opera en ballet. Daarmee probeert Osinga een nieuwe doelgroep te vermaken. ‘Sinds kort vertonen we de mooiste opera’s en balletten in onze bioscoop. Exclusief, live uit Londen, rechtstreeks vanuit de Royal Opera House. Elke maand is het raak. Dat concept doet het geweldig goed.’
